Hoppa yfir valmynd
17. júní 2005 Forsætisráðuneytið

17. júní 2005

English version

I
Góðir Íslendingar!

Mennirnir eru jafn ólíkir og þeir eru margir. Þeir vilja tala um mismunandi hluti og leggja misjafna áherslu á hvað er aðalatriði og hvað aukaatriði. Sumir leggja meiri áherslu á það sem miður hefur farið, það sem ekki var gert, meðan aðrir vilja draga lærdóm af því sem vel gekk eða gert var.

Séu þeir í fyrri hópnum; úrtölumennirnir, spurðir hvað hafi gerst merkilegast á Íslandi fyrir fimmtíu árum eru þeir vísir til að tala um rigningarsumarið mikla. Og það er rétt að sumarið 1955 var mikið rigningarsumar á suður- og vesturlandi. Raunar rigndi svo mikið að Fegrunarfélag Hafnarfjarðar sem hafði árin á undan veitt verðlaun fyrir fegursta garðinn, ákvað að veita ekki verðlaun það ár vegna vætunnar.

Séu aðilar úr síðari hópnum; þeir sem bjartsýnni eru, spurðir hvað merkilegast hafi gerst á Íslandi fyrir fimmtíu árum, eru þeir líklegir til að nefna að það ár fékk Halldór Laxness Nóbelsverðlaunin í bókmenntun meðal annars fyrir „litríkan skáldskap sem endurnýjaði íslenska frásagnarlist.“ Þessi viðurkenning er án efa mesta viðurkenning sem Íslendingi hefur hlotnast og vakti ómælda athygli á Íslandi og bókmenntaarfinum sem er sterkasta stoðin í sjálfstæði landsins, stoltið og vonin gegnum aldir fátæktar og mótlætis.

Hvor hópurinn er nú líklegri til að láta okkur líða betur, fyllast bjartsýni og vilja til að sækja fram? Þeir sem sjá myrkrið í deginum, eða þeir sem sjá ljósið í myrkrinu? Hvorn hópinn viljum við hafa félagsskap af? Ég held að við vitum öll svarið.

II

Við lifum vitanlega ekki við fullkomna þjóðfélagsskipan frekar en nokkur önnur þjóð. Viðfangsefnin eru mörg og sum hver knýjandi.

Mikill gróði og umsvif hafa orðið til vegna breytinga í þjóðfélaginu, ekki síst á fjármálamarkaði. Þorri landsmanna hefur notið góðs af þeim breytingum, en ekki allir. Frelsinu fylgja ábyrgð og skyldur, og í litlu þjóðfélagi er sérstaklega mikilvægt að hinir stærri axli samfélagslega ábyrgð sína, svo hinir minni fái notið sín í ríkari mæli. Ríkisvaldið ber þar vitanlega mesta ábyrgð, en ekki alla.  Fyrirtæki bera samfélagslega ábyrgð, sérstaklega gagnvart starfsmönnum. Þeim ber að nýta hagnað til að byggja upp. Það er eðlilegt að þau taki þátt í mikilvægum málum á sviði menningar og velferðar. Þeim ber ekki síst að leggja fram fjármuni til að efla nýsköpun og fjölbreytni í atvinnulífi. Þar geta þau lagt meira af mörkum, ekki síst stærstu fjármálafyrirtæki landsins. Ríkisstjórnin vill samstarf um það og skapa til þess nauðsynlegan farveg í formi öflugra sjóða sem við eigum ekki í dag.

Það verður áfram viðfangsefni að skapa ný störf og hvetja til nýsköpunar í atvinnulífi. Það verður áfram viðfangsefni að tryggja möguleika allra til menntunar. Það verður áfram viðfangsefni að byggja upp öflugra velferðarkerfi. Og það verður áfram viðfangsefni að hlúa að æsku og ungdómi þessa lands og skila þjóðfélaginu í þeirra hendur í því ásigkomulagi sem við sjálf hefðum óskað okkur. Allt þetta kallar á samvinnu og samstöðu. Þar má enginn skorast undan.

III

En viðfangsefni nútímans þurfa ekki að vera vandamál. Svartsýni og úrtölur leiða okkur ekki langt á framfarabraut.

„Hin rétta umbótaþrá, sem er óróinn í sigurverki framfaraandans, er full af trausti. von og kærleika, flýr ekki, upprætir ekki, eyðileggur ekki, “ sagði Hannes Hafstein ráðherra í ræðu fyrir 100 árum síðan. Viðfangsefni okkar tíma ber að nálgast af bjartsýni, hug og þrótti, líkt og forfeður okkar nálguðust viðfangsefni fyrri tíma er þeir börðust fyrir sjálfstæði íslenskrar þjóðar, og við minnumst hér í dag, en ekki með neikvæðni og niðurrifi eins og oft er áberandi.

Á hátíðarstundu er ástæða til að skyggnast upp úr amstri hversdagsins og íhuga stöðu okkar í samfélagi þjóðanna. Við köllum það gjarnan alþjóðavæðingu, umbyltinguna sem átt hefur sér stað í heiminum á síðustu tveimur áratugum á flestum sviðum samfélagsins. Þjóðir hafa brotist undan oki harðstjórnar og miðstýringar. Landamæri og hömlur eru óðum að hverfa og allur heimurinn er smám saman að verða að einu markaðssvæði. Opnari heimsviðskipti hafa leitt til víðtækra samskipta ólíkra þjóða og menningarheima. Upplýsingar berast með hraða ljóssins heimshorna á milli og fjarlægðir skipta æ minna máli.

Þessi alþjóðlega umbylting hefur látið fáar þjóðir ósnortnar. Íslensk þjóð hefur ekki farið varhluta af þessum breytingum og orðið fyrir miklum áhrifum. Það eru ekki ýkja mörg ár síðan Íslendingar bjuggu við einhæfa atvinnuhætti, óðaverðbólgu, og tiltölulega fáir höfðu tækifæri til að ganga menntaveginn. Ég er ekki viss um að yngra fólki sé þetta ríkt í minni, og jafnvel þeim sem eldri eru hættir til að gleyma.

En við höfum borið gæfu til að mæta þessum breyttu tímum af framsýni. Stóraukin framlög til menntunar hafa skilað okkur menntuðu og víðsýnu fólki sem vekur athygli fyrir hæfni og útsjónarsemi. Við höfum losað um viðskiptahindranir og gefið áræðnu fólki kost á að nýta viðskiptatækifæri sem skapast hafa í þessu ölduróti heimsumbyltingarinnar.

IV

Hvarvetna má sjá fólk sem sækir fram með frjórri hugsun, frjálst án utanaðkomandi hindrunar. Hvarvetna má sjá fólk, sem eftir langa og stranga baráttu við náttúruöflin, er fljótt að tileinka sér nýjungar. Hvarvetna má sjá fólk sem hefur náð að nýta sér náttúrugæðin og byggt upp hagsæld sem vart gerist betri annars staðar. Hvarvetna má sjá víðsýnt fólk sem af eðlislægri útþrá hefur aflað sér þekkingar úti í hinum stóra heimi, fært hana heim, hagnýtt hana og miðlað öðrum. Hvarvetna má sjá fólk sem er í engu eftirbátar íbúa stórþjóðanna.

Aldrei hefur framboð á háskólanámi verið meira og aldrei hafa háskólanemendur verið fleiri. Okkur hefur tekist betur en flestum öðrum þjóðum að búa svo um hnútana að æsku landsins bjóðist áhugaverð störf við hæfi að loknu námi.

Stjórnvöld hafa verið sér meðvituð um mikilvægi þess að örva einstaklinga og fyrirtæki til nýsköpunar og hafa beitt sér fyrir margvíslegum aðgerðum til að hvetja til fjárfestingar í nýsköpun og sprotafyrirtækjum, en vilja gera enn betur á því sviði.

V

Mannauðurinn, auðlind morgundagsins, hefur verið að eflast stórlega hjá okkar fámennu þjóð. Það er eftir því tekið að samkvæmt alþjóðlegum mælingum standa Íslendingar framarlega á sviði vísinda og tækni.  Íslendingar eru í 4.-6. sæti þeirra þjóða sem sýnir hraðastar breytingar á sviði rannsókna og nýsköpunar.  Á síðasta ári tóku um 25 þúsund Íslendingar þátt í frumkvöðlastarfi á Íslandi sem er tvöfalt hærra hlutfall en meðaltal annarra hátekjulanda – og sambærilegt við það sem gerist í Bandaríkjunum og Kanada.  Íslendingar eru komnir í 4. sæti yfir samkeppnishæfni þjóða og erum nú efst Evrópuþjóða.

Þessar niðurstöður eru uppörvandi fyrir okkur Íslendinga og er vísbending um að við séum á réttri leið. Það er full ástæða til að bera höfuðið hátt án þess að ofmetnast. Sannarlega er bjart yfir Íslandi í dag. Í raun má segja að við búum við það þjóðfélag sem sjálfstæðishetjan Jón Sigurðsson og hans samferðamenn sáu aðeins í draumum sínum og hugsjónum – þjóðfélag þar sem frelsi ríkir til hugsunar, orða og athafna. Við getum verið stolt af árangri okkar, sem litið er til og tekið eftir víða um lönd.  Ég er stoltur af íslenskri þjóð og þakklátur fyrir að hafa fengið tækifæri til að vinna með öðrum að láta hugsjónir rætast. Umbótaþrá forfeðranna hefur orðið að veruleika. Veruleika sem við verðum að varðveita, rækta, sýna ástúð og virðingu. Þannig höldum við best á frelsi og sjálfstæði Íslands.

VI

Okkur er mikilvægt að nota ávinning gærdagsins sem hvatningu til enn frekari dáða.  Einar Benediktsson, skáld og athafnamaður, vissi þetta betur en margur og segir í ljóði sínu

Aldamót:

„Það fagra sem var skal ei lastað og lýtt
en lyft upp í framför, hafið og prýtt.
Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei hvað er nýtt. “ 

Við skulum muna eftir fortíðinni en horfa sífellt fram á veg og huga að því hvernig við getum bætt okkur enn meira og stuðlað að enn betri lífskjörum í okkar landi. En lífskjör snúast ekki bara um efnahagsleg gildi heldur ekki síður um lýðræðisleg réttindi.  Það eru aðeins 90 ár síðan konur á Íslandi fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis og enn hefur fullt jafnrétti ekki náðst. Við samfögnum konum í þeirra baráttu.  Ég bind miklar vonir við starf þeirrar nefndar sem ég skipaði í byrjun þessa árs til að endurskoða stjórnarskrána. Það er eðlilegt og nauðsynlegt að fram fari ítarleg umræða um hvernig tryggja megi sem best þennan mikilvæga grundvöll okkar þjóðfélags.

VII

Það er einnig tímabært að huga að endurskoðun á skipulagi stjórnsýslunnar, gera hana markvissari og meira í takt við tímann. Síðasta stóra breytingin á skipan ráðuneyta var gerð á árinu 1969 og þótt það hafi verið gerðar nokkrar breytingar frá þeim tíma hefur skipulagið í grundvallaratriðum verið óbreytt. Ég tel mikilvægt að hefjast handa um slíka endurskoðun nú í haust og ljúka henni á tiltölulega stuttum tíma. Slík endurskoðun er ekki bara tímabær heldur einnig í eðlilegu samhengi við það starf sem hefur verið í gangi og snýr að því að einfalda ríkisreksturinn og gera hann skilvirkari og markvissari.

Góðir Íslendingar!

Börnin okkar brosa framan í íslenska fánann í dag. Þennan fagra fána sem fagnar 90 ára afmæli nú á sunnudaginn. Þeirra hamingja er okkar hamingja. Þeirra bíður betri arfleifð en flestra annarra barna í heiminum. Bjartsýni, þrautseigja og gleði hafa skapað þá arfleifð. Hún má aldrei spillast af bölmóð og svartsýni.   Gleðilega þjóðhátíð.



Efnisorð

Hafa samband

Ábending / fyrirspurn
Ruslvörn
Vinsamlegast svaraðu í tölustöfum